Του Ανδρέα Α. Ανδρέου*
Δύο καίρια ερωτήματα για την πορεία της κτηματαγοράς, είναι πρώτον η στασιμότητα στις πωλήσεις και δεύτερον, τι πρέπει να γίνει με τα ενοίκια. Και επειδή φαίνεται διάφορα σχετικά ρεπορτάζ να αποτυγχάνουν να δώσουν ολοκληρωμένη εικόνα και προβάλλουν επιλεκτικές ατάκες και σχόλια, είμαι αναγκασμένος να δώσω μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση.
Μέχρι τα μέσα Μαρτίου του τρέχοντος έτους, οι συναλλαγές κινούνταν με δυνατό μομέντουμ το οποίο ήταν πολύ κοντά σε αριθμούς με την αντίστοιχη περσινή περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο τρίμηνο του 2020 κατέγραψε 2.701 πωλήσεις/ μεταβιβάσεις παγκύπρια και αντάλλαξαν χέρια ακίνητα συνολικής δηλωμένης αξίας €533 εκ. περίπου. Κατά την αντίστοιχη περυσινή περίοδο, σημειώθηκαν 3.364 πωλήσεις/ μεταβιβάσεις και αντάλλαξαν χέρια ακίνητα συνολικής δηλωμένης αξίας €796 εκ περίπου. Παρόλο που εκ πρώτης όψεως φαίνεται η φετινή τριμηνία να είναι χειρότερη από την περυσινή, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, πρώτον, το γεγονός ότι ο φετινός Μάρτιος ουσιαστικά μετρά κατά το ήμισυ και, δεύτερον, η φετινή διμηνία (Ιανουάριος και Φεβρουάριος) ήταν καλύτερη από την αντίστοιχη περυσινή.
Το lockdown τόσο της κυπριακής οικονομίας, όσο και της παγκόσμιας έχει σαν συνέπεια τον μηδενισμό της όποιας οικονομικής δραστηριότητας. Το ερώτημα είναι αν με την άρση των περιοριστικών μέτρων θα επανέλθουμε από εκεί που μείναμε. Η εύκολη και πιο προφανής απάντηση είναι πως όχι. Από τη στιγμή που η άρση των περιοριστικών μέτρων θα γίνει σταδιακά και από τη στιγμή που υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα σε σχέση με την εξωγενή ζήτηση, είναι λογικά αναμενόμενο τα πράγματα να μην επανέλθουν εκεί που τα αφήσαμε.
Όμως υπάρχει μια ιδιαιτερότητα. Ο μηδενισμός της οικονομικής δραστηριότητας δεν οφείλεται σε φυσική κόπωση της οικονομίας συνεπεία της οποίας θα ήταν μια βαθιά ύφεση. Στην προκειμένη περίπτωση κατεβάσαμε τους διακόπτες για άλλους (υγειονομικούς) λόγους. Η κατάσταση προσομοιάζει της περίπτωσης όπου ένας κεραυνός προκαλεί γενική διακοπή ρεύματος και νεκρώνουν σχεδόν τα πάντα. Με την επαναφορά του ρεύματος σχεδόν όλα επανέρχονται σε κατάσταση λειτουργίας. Λέω σχεδόν όλα επειδή κατά την επαναφορά του ρεύματος είναι πολύ πιθανόν να υπάρξει μια στιγμιαία υπέρταση η οποία μπορεί να δημιουργήσει οτιδήποτε από μια ελαφριά έως και μόνιμη βλάβη σε κάποιες συσκευές. Έτσι ακριβώς θα συμβεί και στην προκειμένη περίπτωση: πλείστες των επιχειρήσεων θα επανέλθουν σε καθεστώς λειτουργίας κανονικά, κάποιες άλλες θα μετρήσουν διαχειρίσιμες ζημιές και κάποιες άλλες (πολύ λίγες) δυστυχώς δύσκολα θα αντέξουν. Γι’ αυτό κρίνουμε και τα μέτρα που λήφθηκαν από την κυβέρνηση ως πολύ θετικά, επειδή ελαχιστοποιούν την πιθανότητα αύξησης της ανεργίας και ελαφρύνουν τις χρηματοροές όλων το αμέσως επόμενο διάστημα μέχρι να επανέλθει πλήρως η κανονικότητα.
Η αγορά των ακινήτων δεν είναι ένα πρόσκαιρο επενδυτικό σπορ. Συνεπώς η συντριπτική πλειοψηφία των ντόπιων αγοραστών θα ανακτήσει το ενδιαφέρον της το επόμενο διάστημα και όπως η κατάσταση ομαλοποιείται. Οι τιμές δεν θα επηρεαστούν αρνητικά σε μεγάλο βαθμό επειδή θα ισχύσει και εδώ ό,τι ισχύει για ένα σωρό από άλλα αγαθά. Αυτή τη στιγμή για τα πλείστα αγαθά δεν υπάρχει ούτε ζήτηση, ούτε προσφορά. Αν υπήρχε προσφορά αλλά όχι ζήτηση, τότε θα ήταν λόγος ανησυχίας.
Ανάλογη πορεία θα έχουν και οι ενοικιάσεις. Στο μόνο πράγμα που θα ήθελα να εστιάσω επ’ αυτού στο παρόν στάδιο, είναι στην παράλογη απαίτηση κάποιων όπως γίνει νομοθετική ρύθμιση για μείωση των ενοικίων. Κάτι τέτοιο εκτός του ότι είναι αντισυνταγματικό, θα είναι και καταστροφικό για την έλκυση επενδύσεων. Θα είναι το χειρότερο μήνυμα που θα δώσουμε σαν επενδυτικός προορισμός καθώς αν οι επενδυτές (ντόπιοι και ξένοι) δουν πως οι επενδύσεις τους διακινδυνεύουν ελαφρά τη καρδία από νομοθετικές επεμβάσεις και κουρέματα στα εισοδήματα τους, τότε απλά δεν θα επενδύσουν. Και κάτι τέτοιο δεν είναι αναστρέψιμο. Οι όποιες «ρυθμίσεις» ενοικίων μπορούν να γίνουν μόνο με ανάλογα φορολογικά κίνητρα προς τους ιδιοκτήτες οι οποίοι να ενθαρρύνονται είτε να προσφέρουν προς τους ενοικιαστές εφάπαξ εκπτώσεις ή/ και να παρέχουν ευκολίες εξόφλησης των χρωστούμενων ενοικίων σε κάποιο βάθος χρόνου. Επιπλέον τα όποια μέτρα κινήτρων θα πρέπει να αφορούν μόνο τους ενοικιαστές που μέχρι τον Ιανουάριο/ Φεβρουάριο ήταν συνεπείς και όχι αυτούς που στρατηγικά ή άλλως πως έψηναν το ψάρι στα χείλη των ιδιοκτητών αποφεύγοντας να είναι συνεπείς με τις συμβατικές τους υποχρεώσεις.
Η προσέγγιση άλλων πως το κράτος θα πρέπει να επιδοτεί τα ενοίκια αφού αυτό είναι που επέβαλε τα περιοριστικά μέτρα, αν και ιδεατή, είναι εντελώς ανέφικτη αφού το κράτος έχει εξαντλήσει όλα τα περιθώρια δημόσιου δανεισμού για να υποστηρίξει τα μέτρα που ήδη εφάρμοσε βαδίζοντας όσο πατάει η γάτα μεταξύ χρεοκοπίας και αποφυγής της. Υπό τις περιστάσεις και με την πρόσφατη οικονομική μας ιστορία, κανένα μέτρο στήριξης δεν αξίζει τόσο ώστε να μας χρεοκοπήσει και δεν χρειάζεται να εξηγήσω το γιατί.
Είναι καιρός να δούμε ποια μέτρα θα πρέπει να ληφθούν και ποια η στρατηγική μας ως κράτος και ως επιχειρήσεις για άνοιγμα νέων επενδυτικών ευκαιριών.
*MRICS, CEO της APS Property Strategy – Chartered Surveyors