Δρ. Ιάκωβος Αριστείδου*

Η πρόσφατη συζήτηση για άστεγους κι ακριβά ενοίκια, με πήγε πίσω στην κατάσταση που υπήρχε πενήντα χρόνια πριν. Όταν γύρισα το 1967 στην Κύπρο από τις μεταπτυχιακές μου σπουδές, για μόνιμη εγκατάσταση, ζήτησα από την Τράπεζα να πληροφορηθώ τους όρους δανείου για αγορά ή ανέγερση ιδιόκτητης κατοικίας. Οι όροι ήταν: Το ποσό του δανείου, που αποτελούσε ένα μικρό μέρος του απαιτούμενου ποσού, έπρεπε να αποπληρωθεί σε πέντε χρόνια προς 9%.

Στην περίπτωση νέας οικοδομής έπρεπε να διαθέτει κανένας ιδιόκτητο οικόπεδο. Υπολόγισα ότι, εάν είχα το υπόλοιπο ποσό για την αγορά/ανέγερση κατοικίας και το οικόπεδο, που δεν τo είχα, θα έπρεπε να διαθέτω πέραν των 75% του μισθού μου για τη δόση του δανείου. Το ποσοστό αυτό ήταν εξωφρενικό, μιας και διεθνώς είναι παραδεκτό ότι η μηνιαία δαπάνη για στέγαση δεν μπορεί να υπερβαίνει το ένα τρίτο του μισθού. Πώς θα μπορούσα να καλύψω όλες τις άλλες οικογενειακές μου ανάγκες με το 1/4 του μισθού μου;

Μετά από περαιτέρω διερεύνηση του θέματος κατέληξα στο συμπέρασμα ότι είχαμε ένα πρόβλημα στον τομέα αυτό, που κρυβόταν κάτω από το σύστημα προίκας. Το σύστημα αυτό μπορεί να έχει στοιχεία αλτρουιστικά (οι παλιότερες γενιές, συγγενείς και φίλοι, προσφέρουν στα νέα ζευγάρια τα μέσα να ξεκινήσουν τη ζωή τους πιο άνετα), όμως, στην πορεία κατέστη βραχνάς για τους γονείς ανύπαντρων κοριτσιών και σημείο εκμετάλλευσης από τους επιτήδειους. Έτσι έπρεπε και στην Κύπρο να εισαχθούν ειδικές διευθετήσεις για διευκόλυνση του κόσμου για απόκτηση στέγης (π.χ. building societies).

Κάλεσα σε σύσκεψη τον τότε Διευθυντή του Τμήματος Πολεοδομίας και Οίκησης Κώστα Ιωαννίδη, στον οποίο ανέλυσα τα ευρήματα και τις ανησυχίες μου. Το Τμήμα μέχρι τότε έδιδε περισσότερη σημασία στα θέματα πολεοδομίας (Γενικό Χωροταξικό Σχέδιο για τη Νήσο, Τοπικά Σχέδια, Σχέδια Περιοχών), ενώ στο θέμα της οίκησης εξαντλούσε τις ενέργειές του στην κατά καιρούς ανέγερση ενός μικρού αριθμού κατοικιών, που διέθετε σε χαμηλές εισοδηματικές τάξεις με το σύστημα της ενοικιαγοράς. Ενώ συμφωνήσαμε στην αναβάθμισή του, αποφασίσαμε τη μετάκληση εμπειρογνωμόνων μέσω του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών για την επίλυση του γενικότερου στεγαστικού προβλήματος.

Έτσι προωθήθηκε η δημιουργία των Οργανισμών Χρηματοδότησης Στέγης και Ανάπτυξης Γης. Η αρχική σκέψη ήταν να δημιουργηθεί ένας Οργανισμός, που θα κάλυπτε και τις δυο πτυχές, χρηματοδότηση στέγης και ανάπτυξη γης. Το σχήμα προσέκρουσε στους κανονισμούς της Κεντρικής Τράπεζας. Ενστάσεις είχαμε κι από τις τράπεζες. Τελικά η Κυβέρνηση ενέκρινε τη δημιουργία των δυο Οργανισμών. Ανασκοπώντας τη λειτουργία τους μέχρι σήμερα, κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι ο ρόλος τους ήταν σχετικά μικρός. Όμως η πιο σημαντική συμβολή τους, καταλυτική θα έλεγα, ήταν η μεταβολή στη στάση των τραπεζών, ώστε να προσφέρουν οικιστικά δάνεια με ιδιαίτερα καλύτερους όρους από πριν.

Οι αλλαγές που σημειώθηκαν στον τομέα της χρηματοδότησης ιδιόκτητης κατοικίας από τις τράπεζες απέτρεψαν τη διαφοροποίηση του τρόπου και του επιπέδου λειτουργίας των δυο Οργανισμών. Οι Οργανισμοί Στέγης θα μπορούσαν υπό άλλες συνθήκες να αποτελούσαν αυτοτελείς οντότητες, που να διαδραματίζουν μεγαλύτερο και πιο μόνιμο ρυθμιστικό ρόλο στο μεγάλο θέμα της απόκτησης στέγης. Η ανάγκη αυτή διαφάνηκε στη συνέχεια. Ενώ η ύπαρξη των Οργανισμών αυτών βοήθησε σε κάποιο βαθμό στην επίλυση του προβλήματος των Κυπρίων για την απόκτηση ιδιόκτητης κατοικίας, το πρόβλημα προέκυψε και πάλι υπό άλλη μορφή τώρα.

Οι τιμές της γης και τα κόστη κατασκευών αυξήθηκαν υπέρμετρα, ώστε το όνειρο ιδιόκτητης στέγης να καθίσταται και πάλι άπιαστο. Έτσι, είναι καιρός, οι πιο πάνω Στεγαστικοί Οργανισμοί, αλλά ιδιαίτερα ο Οργανισμός Ανάπτυξης Γης, να ενεργοποιηθούν πολύ περισσότερο. Οι ίδιοι οι Οργανισμοί θα πρέπει να καταστούν πιο ενεργητικοί φορείς της διαμόρφωσης κι εφαρμογής της στεγαστικής πολιτικής του Κράτους σε συνεργασία ασφαλώς με τα αρμόδια Υπουργεία.

Εξασφάλιση πόρων

Το Κράτος θα πρέπει να φροντίσει για την εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων από άλλες πηγές της αγοράς, πέραν της διοχέτευσης δικών του πιστώσεων για προώθηση των δικών του στεγαστικών προγραμμάτων. Κάποτε προσπαθήσαμε ανεπιτυχώς να «ασφαλίσουμε» στεγαστικά τους εργαζόμενους με την εισαγωγή ενός σχεδίου υποβοήθησής τους μέσω του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων να καταστούν δικαιούχοι δανειοδότησης/εξυπηρέτησης από τους δυο Οργανισμούς. Δεν το καταφέραμε τότε. Ήταν προς το τέλος της υπουργικής μου θητείας κι ορισμένοι από τους κοινωνικούς εταίρους φόρεσαν το καπέλο του κομματικού παράγοντα μιας και άρχισε η παρατεταμένη προεκλογική περίοδος. Το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων ίσως θα πρέπει να ξαναμελετήσει το θέμα.

Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι με την ίδρυση των Στεγαστικών Οργανισμών και την βοήθεια του Υπουργείου Εργασίας στους δυσπραγούντες για πολλά χρόνια έγινε κατορθωτή η σχετικά ομαλή αντιμετώπιση του θέματος στέγασης. Φαίνεται όμως πως τα τελευταία χρόνια υπήρξε ένας εφησυχασμός και μια ασυνεννοησία μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών, όπως διεφάνη κι από πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή. Είναι συνεπώς απαραίτητο να υπάρξει ένας συντονισμός μεταξύ των αρμοδίων Υπηρεσιών των Υπουργείων Εσωτερικών και Εργασίας, των Οργανισμών Ανάπτυξης Γης και Χρηματοδότησης Στέγης και των ιδιωτικών οργανώσεων για την αντιμετώπιση της κατάστασης στον στεγαστικό τομέα, τόσο άμεσα όσο και στο μέλλον. Οι προϋποθέσεις υπάρχουν.

*Πρώην Υπουργός, Πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού

www.iacovosaristidou.com